‘ZOUGAM’ LUAH LAI MAH I HI HIA?

‘ZOUGAM’ LUAH LAI MAH I HI HIA?

~ Lawm Tangpua | Pearsonmun  Email : This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

I gam omdan nidang toh kibang i sa hia? I gam ngeina leh hunbi te kikhengta in i thei hia? Kholum-khovot kikhe lawta in i thei hia? Zou-huihsiang nung hiau-hiau te koilam a nungta ahi ua? Zou-tuisiang vot kelkel te'n bangdia hon kangsan ahita ua? I tengkhawmpih azu-avate bangziak a a husa leh a hamging te uh zak ding omlou a, i gam dai zikzik maita ahia? Hiai dotnate eite'n i lungsim ua i kidotkhak veu uleh ngaihtuah veu te uh ahi.

Lamka leh a sehvel, tanggam hoih leh nuamtak ah khosa in i tengkhawm uhi. I pu-pate'n i gam sing leh gua, a zu-leh-vate itna tak toh a na kem in kituaktak in ana khosak khawmpih uhi. Tulai siamna leh pilna i neihbang a na neikei mahle uh, i gam itna taktoh a na kem in 'Zou-gam' i chih ah nuam leh kipaktak in i na khosa uhi. 'Zougam' i chih chiang in 'Zou’ suante luahna gam genna kia hilou in ah, a gam hihna leh ngeina te ziak a 'Zou-gam' kichi leng hizaw mahmah kha ding hi. Sing-leh-gua te'n i mual leh tangte tuamdim in, amaute tungtawn in i luahna gam 'Zou' mahmah in hing dipdip a, khua-hun(climate) nuam leh damtheih huai, vuahzuk-daikai hun kichiantak, hon tawldam sak pen i chihzel-huihsiang leh vot hiau-hiau te leh dangtak phatna pen chi-a i ngaihnat tuisiang leh vot kelkel te, i gam ngeina leh omdan hong hi hi. Banah, i gammang te bel a khosa, gamsa tuamtuam leh vasa ham ging tuamtuam te'n i gam hulum-sak leh nuamsak mahmah in, amaute'n 'Zou-gam' i chih hon bawlsak in hon luahpih ua, i gam hon neihpih leh i gam gou-manpha te ahi uhi.

Himahleh, i tu dinmun ah i zou-ngeina, i gam ngeina te mangbei leh kilehbulh vek hita hiam chihtheih dinmun ah kiding hi. I khua leh gamte keu in, sing leh gua te'n mun nei nawnlou ua, huih lum leh khu vutvut nung vevu te banah, i lui-tui tamzaw te kang gaita uhi. Vuahzuk-daikai hun mumal om nawnlou, kholum-khovot dan kikhelua leh vaigam i chihzel te toh a kikhiakna om nawnlou, i zu-leh-va te hamging tuamtuam kilawm taktak te zak ding om nawnlou in, niteng- hunteng in i zou-ngeina, i gam ngeina te kiam in, bei hiaihiai ta hi. Zougam a teng i kisak lai a, a min leh hihna kituak nawnlou khop a kikheng, gamkeu a tengte, i ngaihtuahna mai ua Zougam a teng dinmun a om hita i hi.

I pu-pa, 'selung mawl' i chihte hun in i gam bit in, a na 'zou' mahmah hi. Himahleh, hiaimun a thil kilehbulh geih om bel, ei khangthakte, pilna leh siamna neite hun a, i 'zou' ngeina te'n bangziak a hon paimang san a, i 'Zou-gam' i chih 'zou' nawnlou hita hiam chih ngaihtuah ni. Tulai khovel ah i deih muhphak leh lakphak hivekta a, vanzat hoihpen te lalut in i gam neihsun suksiat leh gou manphate lakkhiak na dingin i zangta uhi. Nidang a i gam, a mite a leh i neihkhawm gige te mimal sumnei leh hausa te a hongsuak guih in, tuate'n i gam sumdawngna petmah in zang uhi. Tuabang a i gam sum dawngna petmah a zat ahihchiang in, a manphatna teng zuakkhia in, i gammang neihsun te a 'hawm' suakvek ta hi. Hiaibang a ngong-tak a i gamtat zomzel a, i gam neuchik a zuaktheih leh laktheih teng i zuak a, i lak zomzel leh i kizuak bei hak nawnkei dinga, tuahun chiangin i gam uh leng teengna tak hi nawnlou ding hi. I pu-pa te'n hunbi neitak leh saupi muhna toh gamsa leh vasate a na beng ua, ki bansam lou leh poi banlou in a na om hi. Himahleh, tu dinmun ah, tulai vanzat hoihtak tak te toh i gamsa leh vasa te i beng in, i kap tamai uhi. A hun leh hunlou chih omlou a mat leh thah ahih gige ziak un thatbei petmah ding dinmun ah ki dingta hi. A baihlam zonna leh duh-amna ziakin i luiluang a ngasate Dynamo current leh damdawi poison tuamtuam zangin i manta uhi. Tuate zat ahihchiang in ngasate kia si hilou in, luisung a hinna neiteng toh thatkhawm leh a sukkhak leh hetkhak te leng a khonung a si thouthou uh ahi chih phawkthakni!

Tu i paidan i sutzop zel leh i gammang, sing leh loute bei gawp petmah ding a, i tengkhawm pih leh i gam i neihpih- a zu leh vate thatbei a nebei petmah ding hihang. Tuaziak in, ei khangthak-pilna siamna neite'n tua i gam hihna leh ngeina i tunding nawn ding uh ahi. 

Kuapeuh in singnou suan i ngaih poimoh a, i sinlai naupangte leh khangthakte tuading a i kawkmuh uh poimoh lua hi. Government apan a fund hongpai ziak leh tuate etlah ziak hizaw lou a, awlmohna toh tua I singnou suante a piching tanpha uh I etkai touh ding uh ahi. Singkung piching khat in kumkhat in huihsiang kg 100-150 bawlkhia in, tua in mihing 2 huihsiang (oxygen) poimoh chawmzou mahmah hi. A omdan bel, singkung piching khat i phuk leh tua mi 2 huihsiang petu phukmang chihna i hi. Singkung phuk in hunsawt lalou a, himahleh, tua singkung a hong piching na dingin, a tom tawp in kum 10 sung hunla hi. I singkung leh gua-te huihsiang honpetu mai hilou, 'Zou-gam' i chih hon bawlsaktu-khuahun (climate) nuamtak mai hon petu, vuahtui-daikai kituptak hon bawlsaktu a hihziak un, a poimohna leh manphatna uh theikawm a, humbit leh tungding nawn eite khut a kinga ahi. Banah, nidang in  khua chih in ‘Reserved forest’ kineih chiat in, I khua te nuamsak in hing dipdip vek uhi. Himahleh, tu dinmun ah tuate phuksiat leh hal-bei hita ua, i singtang gam leh khuate keu gawpta uhi. Tuaziakin, tua ‘Reserved Forest’ te bawlnawn in enkai tou leng i gam leh khua omdan ngeina te awl awl a tungding nawn hiding hi hang!

Gamsa beng leh vasa kap, banah, ngasa mat chihte i pupa uapan i paidan khat uh a na hita hi. Himahleh, beng bei keuhkeuh in thatbei sipsip ni chi i hihngal keileh, saupi muhkholhna neikawm a i gamtat uh alou theilou hita ahi. Tua dingin hunbi neitak a sabet, vasa kap, ngasa mat chihte i zuih uh poimoh ta hi. I gamsa, vasa leh ngasa te naupai lai, nou neih lai, tui thaklai chihte a gamvak i hihlouh bilbel uh poimoh petmah hi. Huai naksang in, ganhing naupai lai leh nouneih lai i tuah khak leh i panpih zawk ding ahi. Tua hileh, i gam luah kuapeuh khang kibansam ki omlou dinga, i gam ngeina tungding thak hiding hihang. 

I gam hihsetu, melhem saktu leh zuakbei tu eite i hi ua, a bawlhoih leng eite mohpuakna mah ahi. Tuaziak in, ei mahni tomchik meetna ding, tomchik kipahna ding, leh lunglutna(hobby)chihte ziak a i gam leh a sunga omte keu hulhul leh mang hiaihiai ahi chih phawk in, hihtuak leh tawpsan tuakte i theih ua i zuihngam uh poimoh ta ahi.

I tulel paidan uah America President a na hita John F Kennedy in "Na gam in honpiak theih ding ngaihtuah sangin, na gam adia na piak theih ding ngaihtuah zaw in" a chih lehzuih in ah, i gam neuchik leh neihsun ah zuaktheih, thah theih, nektheih teng zuak, that leh ne in i om ua, i pilna leh siamna neihte i gam suksiat na dinga zangzaw kibangta hi. Duh-amna, huai-hamna, mahni-angmasialna te ziakin nekzonna leh lunglutna hiven chihte pansan i gam ningzu i kitawp huan uhi. I gam i it in i vei mahmah a, himahleh, hiai tungtang a ki dot thak tuak leh poimoh mahmah bel, i gam it a koipen tak ahia? Gam i chih in koiteng huam ahia? A leipek petmah hia i gam it? A sing leh lou, a zu leh vate tellouh na 'Zougam' chihtaak lai mah ding adiam? Chihte i ngaihtuah thak uh kiphamoh hi. Tamtak te'n i gam it leh ngaihdan tangkou mahleng, i pu-pa gam i bawldan uh i it leh ngaihte i bawldan hilou lua hi. Pu V. Paukhansiam in a la a 'Kong it chi uh, kong ngai chi uh, tak in simthu nasang ing. Hizong ka vang ning zounuam uh, vangsel zolei hing e' chia i gam kahtam a lohsak in i hihna uleh i gam siatna ziak uh genchiang mahmah hi. Gam itna paulam leh suanlam a, i gam ningzu tawp a, mahni meetna leh nopsakna ding kia a  gam it i hihding thil lauhuai pen leh hithei gige ahi.

Tuaziak in poi banlou dinga i ngaihtuah i thilhih kigawm khawm te'n i gam susia ahi chih phawk in hihding leh hihlouh ding i theih leh zuih uh a lou theilou hita hi. Banah, i gam i chih a neitu ei mihingte kia hilou i hi. A zu leh va, sing leh gua te toh kizopna neivek, leh i gam neikhawm vek i hi uh chih theite kia hilou in gingta ni. I manphatna te kithei tuah leh ki zun tuah in om leng, 'zou-gam' i chih 'zou' sak nawn ding hi hang! Tua hileh i gam ngeina, i zou ngeina te hong kiknawn in i pupa Zougam luahkik nawn ding hihang!

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.