Zi Ka Na Neibaih Lua A Eive..!!
( Thudik Pansan A Kigelh )
Written By: K Lianthansang

Unau melhaih kum chi a kigen sek – Zomi leh Kuki gal kipat kum in, Guite Road in a totkhakna khua khat ah ka na piang hi. Tapa neihsun ka hi a; ka nu leh pa'n, Mualmet University ah Tugalen sin (Tuga letdan zil) kawmin hon vaak uhi. Saptuam' Sikul ah laisimna lam ka na pan a; pawl 3 ka hih in, Paite pau gelhdan ka theita. A 'test' na chihdan leng hituanlou in, Paite pau in lehkha thon ka gelh a; ka class-te uh numei hoih ka saksim khat ka pemawk hi. Hon nungkin zek leng. Paite laimal ka gelhpatna ahihman in, ka nu ka simsak hi. Ama'n, " A diklou lua om khol kei..na siamlua.." hon chihtak a, chih simsim nu pia ka hipen mai.

A hitak in gen le. Kinaupang mahleh, hoihsak ana kinei sam ahi. Aguk a ngai a, aguk mah a ka khen leng simseng a hinawn khol kei maithei. Lehkha hial a gelh a, lai ka khak pen hon thuk kik kei mahleh, a kingai dan in ka om uhi. Kum 2007 kum tawp in, khosakna nopzawk ding khualna leh etna in Lamka lam ah peem ka sawm uhi. Huchi'n, 2008 kumbul in ka peem ua; ka itna ka na piak masak toh, kithuzak thei nawnlou in ka om vengveng uhi. Siamsinna lam bel, pawl 6 ka hita a – Covenant ah ka zom hi. Lai siamlua hikei mahleng, pawl suantouh theih nimnemna di khop in ka na lohching zel sam. Chiamnuih lunglut mi ka hihman in, Sikul leh inn lam ah mi'n hon ngaithei mahmah uhi.

Nu leh pa'n, nektawm zong a hon vaak uh ka hihman in, fee ka pesiang thei pahpah kei. Huai ziakin, KVS ah ka kisuan hi. Ka nu leh pa'n, hon piching kol mahmah ziak un, a hilou lam in ka lakha a – laisim ka thadah deuhdeuh hi. Laisim lam hilou in, nungak lam bel ka thathohna lam a hih gige man in, ka active zou mahmah. Kum 2013 in pawl 9 ka sim a, pawl 8 ah newcomer (mithak) numei dungching mahmah khat om hi. Sikul Assembly chiang a, 'drum' tum a pangzel ka hihman in, nikhat stage tung a hong dinkhiat ka mukha a, mit lawtdek zen in ka na en hi. A form toh a kituak mahmah mai a – ama' a ding a singlua leh kigaklua hiam in leng a 'form-te' a-om kei. Eyebrow leh lipstick a chihte uh leng uanglua in a kinuh sam kei. Amit beem sim kilkel in, hak kilkel hi. Ka na hah etluat lam a theihtak in, zumlua a hihdan ka thei a; ka kidam deuh hi.

A pawlpih-te kiang ah ka kansui zel a, sawtlou nungin a number tanpha ka nei hi. Ka neih ni, khua mial hak hina maizen e. Khawmial chiang a houpih di ka chih a hihman in, ka save dan khawng ka enen mai a; ka call kha dekdek hial hi. Nitak hong hi a, innkong khavak nuai a tukawm a ka call leh, " Nang kua e..?" hon chi hi. Ke'n leng, " Assembly......" ka chih mawk leh, " Oooo...ka theikhe thak..." hon chi chat hi. Phone tungtawn a kithuzak zel in, kha tamlou nungin k'ong kingaita uhi. Neih-le-lam hau lelu a hihlouh hang un, mi eng ngoihngoih in a om kei ua; a duh-le-deih uh leng neilah tuanlou uhi. Ama' zarzohna in, Sikul canteen ah ka lutmun mahmah hi. Tulai pau in gen le - niteng a hon 'treat' a hipen mai!

A nini a ka itna pung deuhdeuh ahihman in, la (song) phuah di khawng ka lungsim ah hong lang mawkmawk hi. Atawp in, la khat ka gelh tei a, a la min dingin, ' SINGDANG ENGLOU ' chih ka zang lehlah hi. Hiai la, Youtube ah leng a motion toh muhtheih dingin ka koihkhe hial. Numei leh pasal (kei leh ka nungaknu) kidawngtuah letlet ding a ka phuah ahi. A la-thute, anuai ah k'on taklang himhim mai aw:
Singdang Englou

(Pasal)
Na sakmel ka muh pat ni'n ngaih o,
Tang lungmawl lunglai thamden chia,
Anbang itna simthu lel nuam ing e
Mabang pat ding ka gel chiang zeh zum veng

(Numei)
Kei zong na sakmel ka muh pat ni'n,
Na tongsuah nem ngak ing e,
Zeh zumlou in ka siang hong lel ve maw
Lia in mabang pat ding gel thei kei veng.

(Pasal)
Thaikawi in itna simthu k'ong lel;
Tak in naubang nasang in.
Mi zatam lai a lunglai hong kuai ngaih
Nang kia nahi ngaih sinlai luahdim-tu.

(Numei)
Lungmawl ka siang itna simthu n'ong lel
Bang chi'n hem in ka sang dia!
Nang toh lungtuak houlung kumkhawm dingin,
Laitual lengkhawm ni singdang englou in.

(Pasal)
Tuibang gawm ding chi'n na tun leh zua,
Sumbang beleng lung na awi diam?
Damsung nang toh vabang lengkhawm dingin
Simthu hong chiam ing ngaih kipden di'n...

(Numei)
Tuibang gawm ding in selung na gel leh,
Ka tun leh zuan' bang lel zong;
Nang toh tuibang luangkhawm den dingin ngaih,
Phamdong nang a di'n ngaih hon chiam ing.
(Chorus )
Nihgel nunnuam lungtuak kholkhawm in,
Anbang itna simthu lel khawm ni.
Lungtuak tuibang gawm ding nang leh kei;
Singdang englou in nunnuam kholkhawm ve ni

Hiai la in, ka itna grape gui zam zihziah uh a hoihsak tuan mahmah. Kuamah englou in, nunnuam ngabang ka lengkhawm uhi. Sikul a tomchik khawlzual sung khawng in, sikul compound sung ah ka tukhawm zel ua; tawp chiangin leng, khut kilen kawmin ka kiton zel uhi. Huailou in, sikul kai kuan chiang bangin leng ka tawn zelzel a, ka totlouh hun chiangin, 'absent' ngam top hi. Sikul chihlouh lah kimuhna di hun leh mun a om thei kei. Huai ziakin, sikul kai bang ka thanuam loh hithet hi.

Hun hongpai zel in, kum 2014 in pawl 10 ka passed sam hi. Pawl 11 leng huaimun mah ah ka sunzom a; ka nungaknu toh ka hunte uh ka zangtou thei zel uhi. Hun hongpai zel in, March, 2015 ni'n ka kisuheh kha ua – kikhen hon sawm thut mawk hi. Na ka sa mahmah mai a, bangteng gen mahleng, ka thugen a ngaikhe nuam kei. Kikhen chu ka himai ve ua. Ka heina peuh ah lungzuanna ngen in hon tuam kimvel hi. Ka kikhen nung uh, kal (week) khat a paima in, la khat ka gelh nawn leuleu hi. A la-thu ahihleh, ' LUNG NA AWI HIAM' chih ahi. A la-thu tamlou ( kim chiahlou – a kimzaw in Video toh Youtube ah om ding ), a tangpi k'on taklang himhim ding:

LUNG NA AWI HIAM
Damsung adia chibang ka na tel
Nasiang' itna simthu k'ong lel
Tak a naubang nasang lai ni
Chik leh ngilhni tuang tung ding hiam?

Nihgel nunnuam lenlainite sial in
Luan khi'n tuibang hon tum ngaih aw
Dang dohiai hiam khen ding na lel
Zin' vaihawm hiam, Sian' lemgel ahiam?

Sesum chinlouh vangin gibang
Khen ding simthu na lel mai zaw
Tang lungmawl kei dingin gel in
Sinlai gu'n hon dou, thuaksiam ahak ngei

Ka simthu lel hem a naubang sang in
Singdang anglai sambang na zal
Kei aw sanggah hambang vai ing
Heh hong nem ding singdang omlou e!
(Chorus)
Sul hong hei in ngaih aw, nunnuam lengkhawm lai ni.
Khattang a sawlbang hei, lungzuan ka sial zatam.
Sulhel simthu hong lelkik ve maw ngaih aw?
Lungzuan ka sial chik leh puanbang ka bang zou diam?

Recording ka zoh in, a lawmte tungtawn in a la ka pia hi. Huai nung, kha 1 leng pai manlou in ngaihdam hon ngen a, " Nang bang a hon it di om kei. Nang toh tulkhawm di chi leng ka zekai law diam..." hon chi hi. Hiai thu ka zak takin, ke'n leng, " Zekai lou e, nang na hi k'on ngak gige...loubang tulpih dia chiibang k'on tel na hi...." ka chi a; ka kingai nawn uhi. Man hunteng a phone a ki-chat den ka himai uhi. Gen di a omlouh luat chiangin, kiten di khawng ka genkha thepthup sek uhi.

August kha, nitak khat hon message a, " Hong pi mai ve..." hon chi mawk hi. Hon chiamnuih di ka sak manin, " Awle, k'ong kuan chet, tung dekngal..ana kisa kin ou..." chih ka khak hi. Ama'n leng, " Ka taktak eive, hong pi oh..plzzzz.." chih hon khak nawn a, lawmte khat zawn in, a inn lam uh ka zuan vengveng ngal uhi. Ka tundek kuan un, " Lampi ah ana om in aw, k'ong pai di..." chih hon khak a, huai nung sawtlou in, hong taikhe taktak mawk hi. Ka gingta thei kei. A hitak in, zi gu ding a kuan leng ka hikei ua; a hel dinga kuan ka hizaw uh. Akiang a, " Ei kigu taktak di maw? " ka chihleh, " Hi.." hon chi liuhleuh mai a, kigu ka himai uhi. Siamsin lai hi'ng a, zi vakna di lah omlou! Ka ngaihtuah chiangin, ka kisiamtan thei kei. Paikik dingin sawl thahah leng lah, a utlouh di theihsa. Lawmpa toh zawnthoh hial a, a inn ua vakhak nadan lah omlou. Zan hong sawtgawp tak a chu, a taktak gam a kilut hita mai. Zi nei hita mai ka hi!

Inn a paipih di lah ka ngam kei. Huchi'n, Panglian khua ( Phamsa Gen. Tunkhopum Baite' khua ) a ka lawmte inn bel dingin, khe in ka pai chenchen uhi. Lamka apan 15Km khawng lel a gamla ahihman in, zinglam dak 4:00 vel in ka tung ua, ka ihmu ngal uhi. Nikhat huaimun a nituang in, inn lamte kihou felta uh chih ka zak ziak un Lamka ah ka kik nawn uhi. Inn ka tun tak un, 'Vaphualnou en di' chi'n, mi tampi ana tu phetphut uhi. Ni tamsim tak, mou en dingin azing-azan a hong hoh ding khop a om zomah uhi.

A ninawn nitak,( 31st August, 2015) in, Manipur Singtanggam teng hong buaizak a, Lamka ngial ah inn-le-lou bangzah hiam kihaltum hi. Buai ziakin, Sikul leh College kai kuamah a ki-om kei a – kizen kawikawi mah abang. Kha 2 sung mawngmawng inn ah ka pawng om top uhi. Sikul kainawn di a chih tak un, ka lungsim in ' zi kineita hi a, avak didan ngaihtuah lou a, Sikul va kai eu-au di chih mawk..' chih khawng ngaihtuah in, nasep di ka zong hi. Vangphathuai takin, Old Bazaar ah dawr ngak a sepna di ka mu zenzen a; niteng in ka kuan gige hi.

Hunte hong pai zel in, Khristmas hunte ka pianna vangkhua a zang dingin lem ka gel hi. Bus a 'full' gige phet hilou in, 'overload express' chihtheih hial di khop in, a mi hi'n avan hileh vuum gige hi. Ka zi leng, a tung ah atuang a, numei-pasal chih omlou in kituang neinui zozen hi. Ka zi, a sunga atuan di deih mahleng, a hithei kei. Asung a ama' tuantheihna di omzek ahihman in, ka sawl zel a – kisuanglah a hiding a, hon nial zel hi. Huchi'n ka kisuheh sim pah ua; Muallum check post ah kiksan mai ka sawm hial. Singngat ka tun un, ann nedi'n hon khawlpih uhi. Kei leh ka zi'n bel ka ne kei ua; Tuima lam a nek zawk di chi leng ka hituan sam kei uhi.

Pianna vangkhua a ka zi va pulak cheuh chihdan leng a hituan kei. Himahleh, pianna vangkhua muhlouhna a sawtluat ziak a hoh ka hizaw ua; Khristmas zat ding le ka paulap pipen uh a hisim. Kumthak leng ka zang ua, huai nungin Lamka lam ka tung nawn pah uhi. Huai nungin, thil neu (hou) chikchik khawng in ka kisuheh gige sim uhi. January khatawp lam in, zingkal thouphet pawtkhia a, inn hong pai nawn kei. Zon leng ka sawm tuan kei. A zing nawn nitak in hon phone a, " mi zawngte....pasal dang ka nei di...." Chi peuh in hon kou zialzial hi. Na ka sa lua a, mittui luanglou thei a hikei. Heina peuh lungzuanna leh lungkhamna in ka zang a; ama'n bel nuam a sa mahmah hi.
Huai nungin, a indongta te'n man hong lehkik uhi. Ka nu'n, " Bawi, hiai man lakik di maw..?" chi'n hon dong a, mittui luangkawm nilnel in, " Nu, mi'n hon deihlou a, hon paisan chu I laklouh a bang I lohtuan dia..." chi'n, ka lakik uhi. Ka zi ahihleh, Delhi lam ah a zinmang a, ke'n lungzuang takin Lamka ah hun ka zang hi. Lungzuan luat manin, facebook khawng ka khoih zelzel hi. Lungzuan noptuamna di'n, nungak khat, facebook tungtawn a ka try leh ka zou mawk hi. Ka kingaih nung un, " Zi neisa zaw na hikei maw?" hon chi a, ka buaigu mahmah. Atawp in, " Neilou.." ka chi hi. Kei sanga upa zaw a hi a, Churachandpur College ah B.A sinlel ahi hi. Hon duat mahmah mai a, ngai leng hon ngai mahmah hi'n ka thei. Maban hinkhua zat didan khawng ka kikum sek ua; lungzuan nuamtuam mahmah hi.

Hunte nuamtak a zangdek panpan a ka omlai tak un, State dang a zinkhiatna di hong om guih hi. Ngaih kinei panpan a, chih khawng ngaihtuah kawm a, thil omdan ka nungaknu' kiang a ka gen leh, " Muntuam tuak ah om lehang leng, I ki-it nakleh. Nu-le-pa thu mang di ahi. Banah, n'on guk louh di – dan a kiteng di..." hon chi a, ka lung anuam mahmah. Ka zin ma in Bazaar ka vakkhawm ua, ka vanpuak di khawng ka va lei uhi. Inn lam pai in, amau' inn ah ka bang a, ka paikhiat dek in, " Uu, gin-om in aw. Nang adia pangden di ka hi..." hon chi zomah a, lungmuang takin ka kikhen uhi.

Paini di hita. Ka flight timing, dak 11:00 ahihman in, Lamka apan dak 8:00 in ka kipankhia hi. Dak 12:40 in Guwahati ka tung a, call pah in, ka tunna chiangchiang ka hilh zel hi. A ninawn in, Train ah ka pai a, ni bangzah hiam nungin ka hohna di mun ka tung khongkhong hi. Bangtan hiam ka om nungin, facebook khawng ah lim ka upload zelzel hi. Lim khat ka upload leh, lawmte khat in, " Papi leh chu fuh deuhdeuh mai chi aw.." chi'n hon 'comment' laizang hi. Ka nungaknu'n huai ana mukha a hingei ding a, " Zi nei maw?" hon chi nawn leuleu hi. Huai hun in leng ka khem lai. Ka itluat manin mittui a pawt hial a, genkhiat di haksa ka sa. 29th February, 2016 ni'n, mittui pawt zungzung kawmin message ka gelh a, ka khak zoh in ngaihdam ka ngen hi. Ama'n leng, " K'on ngaidam, himahleh I kingai thei nawn kei ding.." hon chihsan daih hi. Ka pawna mahmah mai a, alehlam ah hai ka kisa mahmah zel hi. Bangziak a a tawptan tunglou ding pi a zi ana neikha ka dia aw? Chih khawng ka ngaihtuah vungvung zel.

Huai nung sawtlou in, ka zi'n nau pai ahihdan a va omna te'n hon gen uhi(facebook tungtawn in). Ka zi toh leng phone tungtawn in ka kihou ua, " Nang ta ahi. Na it leh hong pinawn mai ve. Lamka hong pai leng, ka nute'n 'lakkhiat' di chi uh ahi. Ngaihtuah ve, I ta itlou maw?" hon chi ngutngut mai hi. Ka pa' kianga thil omdan ka gen chiang in, " Amah ei a hinawnlou ahi. Aman hong lehkik khin uh ahi.." hon chihsan liuliau hi. Zi man hon lehkik zou uh ahihman in, ke'n thuneihna ka nei nawn kei. Ana pilvang in, naupang chik a zi ana neikhalou hileng, hiai teng ka tuakkha naikei ding. Tu'n, kisiik mahleng, thilteng kikhel a hita. Zi Ka Na Neibaih Lua A Eive, naupang chik a ka hichi lunggim pah. Abul a patthak theih hinawn leh leng, a pawn ( natna ma) a omdenta ding.

Laigelhtu' Lungsung Pan:
Hiai tangthu atak ahi. Min (name) k'on taklang sese kei a, hun leh nite bel a dik mah ka hon zang hi. Hiai apan in, michih in I hinkaw zatna(zatdan) uah pilvan zawk sem sawmthak ni. A kikhel nung chianga zaw bangmah phatuam nawnlou ahi.

0503 – Ka Kipak - 2016