SIAT NI A KI-UAPDAN

(Ngaihtuah-thak ngai hilou hiam?)

Mihingte kipah ni leh dah/lungkham' ni nei dia piang ihi ua, huai dingzui in i pau uah 'siat-ni-phat-ni' chih i nei uhi. Hiai a tung a kipia, thupi dia k'on tel 'Siat Ni' kichi in thu tampi a gen thei a, tuahsiat ni, haksat ni, vangtah ni, lusun ni, chihte a kawk thei vek hi. Hilele hiai ka thugelh toh kisai a 'Siat Ni' ka chih in 'lusunna mun, sihna tuakte uapna mun' kawk deuh di'n ka deih hi. A ziak ahihleh sihna chihlouh i ki-uap chiang ua zan-hah, lenkhawm leh hunpi, saptuam hiam, YPA in bawllou ahih phot ziak in.Huan, hiai ka thugelh Paite Society reflex (sungthu gen) deuh ahi, chih simtute'n theih masak in ana koih un.

Khanglui lai hun theihna chiang om mahleh huaite gen sang a, tulai, Khristian ihih nung ua hiai 'Siat Ni a I Ki-Uapdan' uh genle'ng a hun mahmah di'n ka gingta hi. Himahleh, khanglui deuh ka muhkhak chiang ah 'la' kaih kibang a, a 'thu' bawl mai a hihziak un 'lapau' in 'kahtam' a lou ua, a kihehnepna paute ule 'lapau' ahi mai hi. Huai lai in tulai a i solfa late uleh lenkhawm la. chihte a om kei. Zu 'lup' in a kihehnem ua, a lungsim a la omkhia khat in la a phuak a, a sa khawm mai uhi. La kaih kibang ngen ahih ziak in a haksa kei. 'Kahtam' lou kawm bang in a sa lai uhi. Khangluidan genlou di chi mahleng hiai tan k'on tuinih teitei a, poi lawtel in ana ngaihtuah kei un, chi'n k'on ngen nawn-sawn lai di.

Ahi a, Pathian-thuawi (Khristian), i hih ua kipan in chikmah a i theihlouh uh Pathian la toh, Pathian thu toh in khatvei thu in a hon man khawm a, ei tualsuak la omlou pi in Biakna la, hiam Lenkhawm la (Pathian Ngaih La, nguingui tel) chih bang in a hon buluh zui hi. Huchi'n hiai bang late sa a biak-in hiam, lenkhawmna mun khawng a i om chiang un solfa (khanglui deuhte'n Sankey kaih achi hial uh) la hi'n lenkhawm la hileh i sak chiang un a pai mahmah kei hi. Solfa (Sankey) la lah siamlou, lenkhawm la lah siamlou in i om uhi. Ka chi dia, ka genkhelh a om leh a moh ka puak mai di hi'n teh! Hiai bang ihih ziak un i lak ua 'Siat Ni' hun bang a zanhah a ngaih chiang in la sa dia kinoh mai a ngaih ban ah khuang bang a kinoh a ngai lai a bang hi.

Ka tuah leh theih, ka telkhakna tan hon gen ka tum a, ka mang-lam thu ahi kei, mumang pau ka hi sam kei, ka muh a ka theih thu mah hangsantak a hon gen ut ka hi. Ka theihna tan ah i pi-pute un la kaih a hau kei ua, a lungtang uh dawt-kha la thu a pian leh lakaih a neih uh khat in a sakhia a, midang in a thu a theih chiang in a zui thei mai uhi. Tulai in huai ahi kei a, tumlam (western) gamte' lakaih bang, lenkhawmla (Mizoram leh Hmar bial a kipan deuh) bang i zang uhi. Hilele siam tuam i nei kei ua, mi dangte' hihdan zui maimai i bang uhi. Adiak in 'Siat Ni' in ahi tangpi.

Lusunna mun a zanhah a ngaih ngeingei leh 'nuam in nuamkei leh' lengkhawm a zanhah di, chih ahi mai. A lunglut leh lenkhawm nuamsa om ngellou pi'n lenkhawm i hahbawl mahmah ua, i gim ua, i tawl petmah uhi. Hiai pentak ahi 'ngaihtuah-thak ngai hilou hiam' k'on chihna. Midang toh kiteh in amau hihdan in hihle a hoih di, chia hiai thu hon gelh ka hi kei, hilele ei dinmun leh tu lel a i phakna chiang ua hihdan hoihzaw deuh a om kha diam, chih deihna a hiai thu hon gelh ka hi zaw. Ka sawk-khak sau zek a lele ka awlmoh ziak ahi a, kuamah mimal a ka gensiatna ahi kei, chih ana thei un.

Ei, Paite-te, mi nungdelh deuh ihi ua, midangte' hihdan zui a, lah amau hihdan a hihthei hi khollou, i hih vanglak uleh khengval kha nakte hi'n ka kithei hi. Hiai thutuam in ana koih phot un. Lasak lam ah lunglut bang mahle i thei kei ua, i lunglut taktak kei uh. Lengkhawm i kichi ua, i la sak uh a pai thei mahmah kei. Bangziak? Ei sung a kipan hilou a midang a kipan i lak uh ahih ziak ahi maithei. Kisin a siam sawm hile'ng i siam maithei uh. Hilele a 'kha' neilou ihi lai maithei uh. Khrismas, Kum Thak lop, chihte a lenkhawm a nop kei leh 'lusunna mun' a lenkhawm nuam thei di'n koih kei phot le a thadamhuai di'n ka gingta hi.

Lamka khopi ah lusunna a tam mahmah a, a delh a gal zou hi kei mahleng mun tampi ka tuan sam hi. Ka vengsung ua zanhah pih ngaite bang ka thei sam a, la sa dia 'ki-force' pian a lengkhawm uh a bang hi. Zanhahna mun ah. Val Upate bang in, "Khua vak dekta, la i sa di uh," achih khawng bang ka thei hi. Ahi, lunglut lou pi leh veina leh kha tellou a lenkhawm kichi a haksa mah ahi. Huai ahih ngal leh 'lusunna mun' a i ki-uapdan uh etkik ngai hi'n ka thei hi.

Amau' hihdan in i hih di uh, chi hilou in ngaihdan hoihzaw a om dia aw, chih deihna in midangte' hihdan tamlou k'on gen di. Dimapur a ka sep lai in ka inluahna kiang uah motor accident a misi a hong om a, lenkhawm chih a nei kei ua, tua i Biakna Late ua late a sa ua, za khovak a 'Lapawl' sa mah a bang thei uhi. Solfa (music) siam mahmah uh ahi dia, a soprano thei/siam in amah panna, a tenor siam in ama panna, a alto siam in ama panna, a bass siam in ama panna, a bohhuan humhum mai uh. Lengkhawm lou in a zanhak thei uhi. La sak lah nuam a sa mahmah lai uh.

Mizoram taget ah, misi luang vuikhiak a kin khol kei ua, a kigalna uh 'pak' ahi tangpi hi. Zanhah pih di misi a neih uleh a lengkhawm pah ua, et mai in lasa lou gam muh di a om kei. Insung leh inpua hi'n, kuapeuh a omna mun peuh uh ahi mai, la a sa vek uhi. Khuangpu in la a pat nakleh a zui vek pah mai uhi. A lasak uh a zangkhai a, tawldam tak leh lunglut tak in a sa uhi. Atek-akhang kibang in a lunglutna uh a luangkhawm hi pen in ka thei. Zan a hong sawt a, dak 11:00 pm khawng in nupi-papite lusunna in a kipan a paita uh. Huai a kipan in tuailaite a hong kipan ua, lenkhawm la a sak uh lele a siam uh. 'Solfa zai tawh ang' achih ua kipan in 'lapawl' sa ahita mai uhi. Mizoram in lenkhawm la lah master, solfa zai lah master, 'lusunna mun' a 'lusunte' nem di khop in a lengkhawm thei ua, lapawl sa thei uh. Hiai etton tham ching sa ka hi.

Khasite' lak ah ahihleh 'Ludo' 'Lehkhaden' 'Carrom' chihte a lakhia ua, misi a zanhah pih mai uhi. Huai a telte'n amau lunglutna lamlam a zuan mai uh. Khasite' hih bang in hih le, chi ka hi kei, hilele lenkhawm lah nuam lou, lasa di bang omlou phial, i la theihte ulah tawm, saksa mah lumlet-lumlet mai a i om sang ua Khasite' hihdan bang in ki-iap lele a poina a om tel dia hia, chinuam ka hi. Hilele huai hial hih di'n zaw bangmah i hih di ua hoih (suggestion) ka bawl tuan kei. Midangte ka thei tam kei.

I lak ua 'Siat Ni' a i ki-uapdan uh atung a ka gen bang ahi a, ka gen louh a om lai hi. Zanhahna a lasak kia ahi kei, lusunna mun a siluang a om lai tanpha in i lasak uh a pai keilai hi. Numei 'aw' ngat tak ngen khawng kia 'paungaihna' a ahong pai tel chiang bang in a nuam kei diak hi. Huchi pipi in la sak teitei di i sa lai uh. A la thu bangchituk a hoih a, bangchibang a lusunte nem dia gingta ihi maithei uh. Hilele i salakdan uh a tawlhuai mahmah a, huchi vouvou khawng in lusunte nem lawtel di'n a gintakhuai kei maimah hi.

Huaiziak a, i paidan uh khek ngai a om hiam? chih ngaihtuah-kik di'n hoih ka sa hi. 'Siat Ni' a i ki-uapdan uh enthak ni, lasak lah nuamsa (enjoy) leh lunglut ihi kei uh. Lenkhawm nuam sakna 'kha' i nei sam kei uh. Huaiziak a lenkhawm teitei hiam, la sak teitei hiam a 'Siat Ni' a ki-uap dia koihlou in a tawldam zawdeuh a ki-uapdan mai in, ngaihtuah-khawm le'ng a poina a om diam?