ZUAPA TOH KHOLHKHAWMLAI NUNLUI NGILHMOHTE

ZUAPA TOH KHOLHKHAWMLAI NUNLUI NGILHMOHTE
-Valte Ginkhenpau

Ka pa’n tua hiai thu ka gelh hun tan in hon dampihlai a, kipahhuai ka sa hi. Sawtpi hon dampihlaileh chih ka thuumna ahi chih ka gen masa nuam hi. Tu chiang in kei leng, Pathian’ vualzawlna leh ompihna toh, pa khat ka hong hihtaak ziak in ka pa toh niteng-hunteng in ka kithuahkha thei nawn mangkei uhi. A biiktak in, pawl kua ka sim kum apan Lamka leh Imphal khopite a omkhiaksan ka hihna ah, huai nung ngial bang tuh a vangkim lel a kimukha in ka kithuah tawm mahmah uhi. Himahleh, huai ma teng bel ka pa nung ka na naak zuihkha mahmah chih ding hi.

Ka pa leh kei:

1. Laisim a lunglut.
Ka pa ahihleh laisim lunglutmi ahi. Tuni chiang in kum 80 val hialta mahleh laibu a muhkhak taphot vel louh a nei naikei hi. “Thaikawi Leelpi” bang leng simsuak sipsip sek hi. Sappau hi in eipau a kigelhte hitaleh sim nuam a sa a, thallup kawm a laisim bang nuam sa kholdiak in ka thei hi. A ging susu khawng a amah zakkhop lel a a simkhiak hun a om a, huailou in a ngaihzaw deuh bang in leng kei leh ka sanggamte zak ding bang in leng simkhiak thangsak hi. Ka theihgige a chiindan khat tuh, laibu sim kawm a thallup zitzet inchin, a laisimlai bang ihmutsan. A laibu a awmlak a koih inchin a mitbulh bang sawi deidoi lah kekhe hial lou in om sek hi. A nakging doldol hun bang leng a om. A kiang a lum kawm a a laibu simkhiakte ka ngaihkhiak chiang in kei sang bang in amah ihmu masakha zaw sek hi.
Singngat a ka omlai uh ahi a, Imphal lam a va zinkhak chiang bang in ka ni’ tapa u Muanthang’ simsa Success Review chihte bang hon paw sek a, huaite apan in kei bang in leng IAS Topper Talks To You chihte ka na simkha sek hi. Huaite ziak khawng a diam ah, kei bang leng ka neulai in Indian Administrative Service (IAS) hih ka na utkha ngei teisam hi.

2. Exam questions ama’n hon dong thak sek.
Ka neulai chi leng, pawl thum khawng ka hih apan pawl giat ka sim tan in leng, school lam a exam ka neih peuhmah chiang un ka pa’n inn ka tun chiang in ka question papers hon na kan pah sek hi. Ka piak zoh chiang in a dotnate khenkhat hon simkhia a, a dawnnate ka dawn dandan in amah mai ah ka genkhe zel hi. A diklou omkhak chiang in hon hilh zel a, mathematics lam bel pawl saangzaw lam ka hih in hon dong nawn kholkei. Ka khonung theih thakleh, amah leng maths a na chau mahmah hihtuak hi. Huaiziak mahle a diam ah, kei mah leng ka chau a, haksa ka sakpen leng ahi hi. English leh a simthoh lamte ah bel kei khom in ka bawlthei thou sam hi.

3. Teacher-te’ hon notes piakte hon simsak zel.
Ka pa’n ka sinsaktute uh hon piak notes teng hon simsak zelzel hi. A simkhak loute leng, ka laisim chiang a a guuk a a na ngaikhe zel a diam ah, a grammar diklou omte bang hon na soiselsak in a dikte hon hilh zel hi. Grammar bang leng amah khom a a na siam huntawk thou ahi chih ka khonung theih thakthak hi. Ka hong let nung a sappau a thu ka gelh chiang in, amah toh ka omkhawm peuhleh ka simsak masa zel a, bawldik tuak a sak bang om sek hi.

4. Atta in nek ding hon bawlsak zel.
Ka naupanlai in atta in kou innkuan nek ding thil tuamtuam hon bawlsak zelzel hi. Amah ahihleh sepaih a na pangkha ngei ahi a, huailam khawng a a nek sekte uh khawng hon bawlsak hi ding in ka ngaihtuah hi. A khenchiang bang in huai a atta meklum huante bang an ding in ka sen zel ua, lim thou in ka thei hi. Bora khawng leng hon kansak zel mahleh kei bel hiaite bawl ka lunglut kei a, tu tan in leng ka hih naikei. Himahleh a nek bel ka kilawp mahmah.

5. Sabeng leh thaangkam in hon kuanpih.
Ka pa bel sabet leh gamvak chihte ut mahmah hi. Khatvei tuh khomui zuul in suaklu hon va taanpih a, huai pen ka sa taan patna ahi hi. Hong suakleh zaw kaap ngeingei ding hi ven. Ka sa taan nihveina tuh 2021 January kha a Aibulon khua a kou innkuan leh ka innpite uh ka va zinlai uh ahi hi. Kum sawmnih val nung chihna suak eive. Hiai a nihveina ni a zawng lianpi khat hong suak thulthul pen in hon naih zawk deuh ding ka ngakna lam a a hon muh man poi ka sa mahmahve. Huchi keileh kaapthal chet mai ding hi ing a. A thumveina ahihleh ka Aibulon zin sung mah ua ka pu Siampu Tonsing toh singgah ka va taan uh ahi hi.
Sabeng a amah kia a a kuan chiang in ka pa’n sa hon man mun kholkei a, hilehleng a mat hun bang leng om sam thou hi. Khatvei bang tuh sabeng a kuan leng hilou napi in a tempawng in sakhi khat hon man ek maimah hi. A sabenna lam a thiltuah lamdang tamtak a neihte a gen chiang in ngaihnophuai thei mahmah a, sikha tuakkha a chihte uh hi ding a ka gintak pawl leng tampi om hi.
Thaangkam bang leng ka pa utlamtak khat ahi. Be-aithaang khawng ka kam ua, ngal leh sakhi thaang khawng bang leng ka kamkha uhi. Lounawl apan innlam a ngalkhaat sa khatvei ka puak lamtak uh tuh ka thei denve. Inn kiang khawng ah leng a kamdan hon hilh bang in ka ute’n thaang hon kampih zel ua, keipuang khawng bang ka man zel uhi.

6. Ka pa’n hon khualzinpih sek.
Ka naupanlai in singtanglam ah khe khawng in ka pa’n hon zinpih sek hi. Behiang khua lam tawn in Ngalzang khua leh Mualkawi khuate bang ka phakha ua, lamkal ah leng khua tamtak ka tawnkha uhi. Guite Kual bang leng ka tawnsuakkha sim ua, Tipaimukh Kual lam chi leng Thanlon lam bang ah leng ka zinkha uhi. Thanlon a ka papi Haukhogin Valte’ inn a ka va tun lamtak bang uh tu tan ka theilai hi. Tu nung a hiai khuate khenkhat ka va totkhak chiang in ka mangtheihlai mialmial a, lunglenhuai a bang thei simsim hi.

7. Lou giakkhawm.
Ka pa toh ka hunzatte uh lak a khat nawn ahihleh lou giah ahi. Singngat apan Sekngal gam khawng a lou va kisiim zel hi ven, huai hunlai bang in ka pa toh lou ka va giakkhawm zelzel uhi. Nuam ka sa a, lounawl khawng a gua va saat in chiangkhenei, seeng, chihte khawng gat ka kizil a, tuni tan in ka gan theilai hi. Hon sinsaktu ka pa ahi a, amah bawl theih teng bel ka bawl thei sim hi.

8. Gamlak meh zon.
Ka pa lunglut mahmah dang khat tuh gamlak meh va zon chih khawng ahi. Pateh om hun chiang bang in hon tonpih zel a, papak a hawina mun khawng ah ka va bot zel uhi. A puakna ding chi in gamlak a guate saat in seeng ka gan tawm zel uhi. Pasi khawng ka zong zel ua, patoktonol khawng leng ka tuakkha zelzel uhi. Loutul khawng ah leng ka vak zelzel ua, meh ding ka muhte uh kawlzal khawng peuh in ka paw zel uhi. Luidung zui kawm in uilusin, singthupi, nahtangum, gotuai, khangkhuh, anphui, leh a dangdang khawng pua in inn ka tung zel uhi. Huchibang a ka puakte uh ka nu’n Singngat bazar ah tutpih zel a, midangte apan laksawn hilou a hih man in thaman mahmah suak hi.

9. Homoeopathy tamlou ka theiloh.
Allopathic damdawite kithang mahleh Homoeopathy bel eilak ah nidang in a na kithang khollou hi. Ka pa’n a sepaih pan sung in va zilkha a, huaite kou innkuan sung leh midangte lak ah naktak in zang hi. A damdawi tuite pen chikhum, ngou kikel, lianlou lak a hel sek a hih man in, huai a tangte kiangkegah toh tehkhin in mite’n “Kiangkegah Zuakpa” chi uhi. A khenchiang in “Hompatic Daktol” chi in leng gen sek uhi. Eilak ah naktak in hiai damdawite zuak in chiklai hiam in a na nak zin mahmah sam a, a na minthanloh zou sim hi. Naudop bang leng siam vanglak a, a nu sung a naungek sawi omte bang leng heisiam vanglak a hi ngei ding a mi hunkhop aa heisakkha hi. Ka nu’n ka naute a paailai nite in leng a bawlsak zel lamtak ka theilai hi.
Damdawi zuak a hon tonpihkhak chiang in a chikhumte hon nesak zel a, ka lungkim thei mahmah hi. Kei kia leng ka hi tuankei; khua a ka va tunnate uh naute bang in leng lim a sa thei mahmah uhi.

10. Tangthu hon hilh sek.
Ka pa tuh khangthu gen leh tangthu gen chihte thangsak mi hi in ka thei. Nidanglai tangthu ka theihte amah apan ka zak a hi tangpi hi. Khupching leh Ngambawm tangthu bang a laa toh hon sakhawm daldal zel hi. Huaibang mah in, Lengtonghoih tangthu, Thanghou leh Liandou tangthu chihte leh a dangdang a hon hilh chiang in a laate bang leng sa daldal sek hi. Lasak siam a hikei a, a sakdan leh a kaihdante a dik diam ah chih zaw ka thei kei. Hilehleng mi dang apan za tam lou ka hih man in kei a di’n tuh a hon hilh dandan leh a sak dandan pen a dik a hi vek mai hi.

11. Thugelh leh thugen a hon makaih.
Ka pa tuh nidang in Preacher bang in leng a na pangkha ngei hi. Singngat khua a Pa Vumkhotuan’ inn a nitak teng a thugenna a neihlai nite in ka neulai mahmah a, a kuankhiak dek chiang in ka nu toh kizui pawt ua, “Hichi in a na om unla, hong pai pah ding ka hi uh aw,” hon chi zel uhi. Ka ute makaih in inn ah kou laisim in ka na om uhi. A thugenlai bang suang a va deng pawl leng om ngeidan ahi.
Ka pa’n tuni tan in leng Pathian thu toh kisai Khrist’ Sawltak kichi khateng tanchinbu ah a vangkim in thugelh pe sek hi. Hichibang a thilhoih a na hihkhakte enton ka hi ngei ding a, kei leng thugen leh laigelh ka lunglut hi.

12. Mi toh houlim nuamsa.
Ka pa tuh mi polh siam lua in ka thei kei a, himahleh mi amah theikhate’n ngaina pahpah un ka thei hi. Lawmpolh siam lou ka sakna khat bel, mi amah ngaina a inn a hong lenglate bang nna peuh sepsan in, “A na tu un aw,” chi peuh in pawtkhiaksan thei bilbel mawk hi. Ahi a, anhuan kawm khawng hiam ahihkeileh zinkhiakna a neih chiang khawng a a tunnate toh a houlim chiang in gen ding hauthei mahmah thepthup hi. Mite bang in leng a sepaih panlai thute leh a houlimna thute ngaihnophuai sa thei mahmah vanglak uhi. A tapa khat ka hihna toh amah apan ka laksawn tamtakte lak a khat tuh mi toh houlim nuam a sak hi ding in ka gingta.

A dang leng tampi a omlai. Himahleh gelh vek seng ding a hikei. Huaiziak in hiai tan i gelh phot ding. Mihing khat hi sam a hihna ah ka pa’n leng hoihlouhna lam nei ngei ding in ka gingta hi. Huaite ka thei vek kholkei a, midang amah theite’n a thei zaw mai ding uam ah. Himahleh ka theih khat tuh, a lungtom mahmahve. ‘Sepaih lungtom’ chihdan pian a nei a, huai mah leng kou unau in lasawn ka bang ua, poi sim akhu. Bangteng hileh, ka pa’n hun hon na zatpihte manpha a hihdan ka theichian thakthak a, hampha ka kisa mahmah mai hi. Tu in ke’n leng Pathian’ vualzawlna toh tanu khat ka nei samta a, hun tamtheipen zatkhoppih ding ka tupdan ahi hi. Huchia Pathian’ zal a a hong nungak a, koppih bang a hon neih a, ta-le-nau bang leng a hon neih hun chiang a gengen theih ding khop a tam nawtsiat ka ut hi.

Nang leng na pa toh na hun zatdante uh gel thak mah dih. Manpha lua mawle. Pa nei loute leh a nei nawn loute’n leng mi tengteng’ PA toh i kithuahdante ngaihtuah kikkik ni.

Pate’ Ni zatnuam chiat nile!

 

©Valte Ginkhenpau, 2021

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.