Mangpha Gen. Tun Kho Pum Baite

MANGPHA GEN. TUN KHO PUM BAITE
Dr. Pum Za Thang Tombing
Lincoln, Nebraska, U.S.A.

 

ZOMI te’ Tangthu a ki-gen gen ding Gen. Tun Kho Pum Baite’s remains (guh -le- taang) in Lamka hong zuan chih ka zak phet in kipahna tunkhopumbaiteleh dahna in kadim hi. Tu lel in kei leh ka innkuante Toupa Gam na seem in Lincoln Nebraska, US ah ka omlel uhi. Tua ahihman in noute lak a hong kihelkha theilou kahi a vangtah kakisa hi! Huchih lai in Tuichang luikuam, Champhai Dist. a Gen. Tun Kho Pum guh-le-taang dai diidee a  kum 47 hiilhial sambangzalta, ava phong , ava khawm CLA/Chin Army caders damlai, tua senior citizens hitate leh volunteerte zahtakna sangpen kong pia in, hampha kong sak thu kapuang hi. Tua ban ah Guite kual a khuate Gen. Pumnou ana muak leh zahna sangtak ana piate teng teng zong en huai leh hampha nahi uh chih ka gen hi.

 

State honor piak din lawm hi:  Zosuan mizatam lai ah Gen. Tun Kho Pum Baite bang bang a lunglian leh gam it, a gen leh lungsim banga gamtang (man of conviction, man of character & man of principle) a hong piang nawn ding hiam ki chi ngamlou hi!  Huaiziakin ahan, akivuina, pen “mihangsante’ hanmual” ah zong amun laizangpentak hihenla, US te’n President Kennedy han tunga amit ngeilou (eternal fire) meikuang akoih bang uleh US galkap mihangsan gam hute han thupitaka, a kep ua, “ Mun siangthou(holy ground), atung kuamahin akhetoh sik in tuang kei hen”( US Memorial Day message) a chih bang uleh Kumpi David in Saul leh Jonathan hantunga a kahtam,” Your glory, O Israel(Zomi) lies slain on your heights. How the mighty have fallen! (Israel aw, na kilawmna, na mualsuangte ah thah in omta! Mi hatte pukta mai! ….mualte aw, na tung uah daitui ke nawnkei henla, vuah lah zu nawn kei hen..Tua a mi hatte lum…Mi hatte galphuala pukta mai!...Nang suun in ka dah hi, ka itluat nahi. Kei nong itna lamdang..Mi hatte pukta mai!” (2 Samuel 1:9-27).

 

Gen. Tun Kho Pum Baite’ chituamna (Unigueness):  A chihtakna, akimuan ngamna, agam itna, leh akipiakna mite’n amuh chiang un zahtakna tawh zuihtaksa in hibangin minpha pia uh hi: General Ayud Khan in, state guest treatment pia in, ahoupih teng in zahtakna tawh,”General Tun Kho Pum Baite or General Baite” chiin sam hi. Pu K. Vungzalian in anung hoihtaka a zuia a gamtatdan hoihtaka a et det det (observed) nungin,”U Pumnou in nungak sanga GAM aitzawk ziaka zi nei mailou ahi” achi hi. Hiai khawng teng ban ah Pathian in East Pakistan zuana lampizong a( path finder) a gam man lai in a sawltak Sahang (Lion) lianpi khat makaihsak hi!

 

A inkuanpihte thuakna (Costly sacrificed): Mi pawlkhat te’n politics a sai uh hang a, hauhna leh nopsakna a ngah lai un, Pu Tun Kho Pum in bel a nuntakna abei donga I Gam leh I mite aa dinga tolhlou a anasep leh akipiakna bang  a asihpih ban ah a inkuan, a sanggamte na ngawn kumpite’ muanmawh leh suangkulh (Zum kong- mang kong) akitut man in a inkuan sung nuntakna uh sia gawp in Sial-ek dendalh bang in mangthang ding bang hial in thuak uha, tu’n Pathian hehpihna in a hong ding khia nawn dek pan kiang kiang ahi uh hi!  Anasep khiat dang tampi gending omlaite, genvetlouh in zong hiai atunga thute ziak lel in zong ‘state honor’ zahtakna sangpen piak tham lua hi in ka thei hi.

 

Mangpha Gen. Tun Kho Pum Baite:
Pu Pumnou aw, na mangmat Gam mumanlou dinga dai diidee a hepmang a na om kuan in bang nageel hiam? Tawlpikhat Tuichang kuama, vuahtui dai tui thuaka, na om nunga INLAM nong zot man in zahtakna leh itna lianpi tawh na mite’n hong na muak ung.    Tu’n na lenna kawlkot ah lia- le-tang, chiin-le-tuai, na sulnung zui Salpha te’n na sak luang vulningniang leh tulpankai, tunung chianga thupitaka kaihthawh a om ding ngak in, zahna, itna leh phawkna lianpi tawh, lungmuang taka, na khua Lamka a tawldam ding in kong khakhia uh hi! General Tun Kho Pum Baite aw Mangpha !!


“A mangmat Gam uh mu ding in Sian aw, atusawn, a tasawnte  uh hambang huai veh aw….”
Kah tam:  “Vai thousi khuaikhing an di’n na lawm lou uh e,
                    Zolei siallum sunga kha pham ngalliamte;
                   Zolei vang a melmak singta laia khabang phamte,
                   Laukha zubang selou aw… - Thang Ginlun Valte

 

                 Phamna di’n aw etlawm sa’ng e, Itna di’n aw kan in sa’ng;
                 Pham donga itna, Sesum duh a kha pham hilou;
                 Singdang el a kha pham hilou, Simlei chimtaka kha pham hilou;
                 Zotate’ hinna dia pham, Noute’n hinna napiak hang un;
                 Gam leh mite hing hi, Khansawnte’n ngilh ngeilou ding.
                 HONG IT LUA UNG………………….. !   V. Paukhansiam @ V. Siampu

© Copyright 2024 - ZOGAM.COM. Designed by NemaGraphy.